Καθημερινή 19/12/2013

Ο καθηγητής Στ. Αλεξίου

Κύριε διευθυντά

Με αφορμή τα όσα καλά και επαινετικά λόγια έγραψε ο καλός σας συνεργάτη και αντικειμενικός σχολιαστής δημοσιογράφος και φίλος κ. Β. Αγγελικόπουλος στο «Υποβολείο» της 24/11/2013 για τον προσφάτου εκλιπόντα καθηγητή αρχαιολογίας και φιλολογίας Στ. Αλεξίου, επιτρέψτε μου να προσθέσουμε και εμείς ωs συνάδελφοι και ειλικρινείς φίλοι του θανόντος λίγα σχόλια, για να τιμήσουμε τη μνήμη του. Ο καθηγητής Αλεξίου υπήρξε ένας μεγάλος Κρητικός και εξαίρετος Έλληνας. Πολυσχιδής προσωπικότητα, έγκυρος και διεθνούς φήμης επιστήμων, υπηρέτησε με αγάπη και πάθος την αρχαιολογία και τη μεσαιωνική φιλολογία, γράφοντας και εκδίδοντας βιβλία πρωτότυπα, χρήσιμα και πολύτιμα για τη χώρα μας και την πολιτιστική Tns κληρονομιά. Αυστηρός στην κρίση του, αλλά και σεμνός, απλός, ευπροσήγορος, δεν επιζητούσε δόξες και εφήμερα αξιώματα. Άξιος συνεχιστής των μεγάλων αρχαιολόγων Tns μινωικής Κρήτης και ταλαντούχος δόκιμος εργάτης και μελετητής του Ερωτόκριτου και όχι μόνο! Τυχεροί οι φοιτητές του, που είχαν έναν τέτοιο σπάνιο και σπουδαίο δάσκαλο. Αγαπητέ φίλε και συνάδελφε Στέλιο, καλό σου ταξίδι, η Ελλάδα και οι φίλοι σου θρηνούν για τον χαμό σου, αλλά και νιώθουν περήφανοι για το μεγάλο έργο σου!

ΘΑΝΑΣΗΣ I. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Ομότ. καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

ΛΙΤΣΑ ΚΟΝΤΟΡΛΗ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
τ. αναπλ καθηγ. Προϊστ. Αρχαιολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Η Ομηρική Ιθάκη

Κύριε διευθυντά

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη η προ ημερών υπόμνηση στην «Καθημερινή», από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πατέρα Γ. Δ. Μεταλληνό, δύο δημοσιευμάτων του Γερ. Βολτέρα και του Ν. Λιβαδά – Τουμασάτου, σχετικών με την ομηρική Ιθάκη cos ευρισκόμενη στην Παλική της Κεφαλληνίας. Ωστόσο, η θεωρία αυτή και η ανάλογη του κ. Μπϊτλεστον και συνεργατών του (που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά σε ογκώδη τόμο), δεν συμπίπτουν με τα δεδομένα ins γεωγραφία και ιστορικής πραγματικότητας.

Τα τοπωνύμια Ιθάκη – Θιάκι, Σάμη (Κεφαλληνίας) και Ζάκυνθος έχουν διατηρηθεί επί αιώνες αναλλοίωτα στα αντίστοιχα νησιά. Το κυριότερο: ανασκαφές της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στη δεκαετία του 1930 έχουν επιβεβαιώσει βάσει μιας επιγραφής τη λατρεία του Οδυσσέα κατά την αρχαιότητα στη βορειοδυτική παραλιακή Ιθάκη, όπου πράγματι βρισκόταν η πόλη Ιθάκη, έδρα του βασιλείου του Οδυσσέα. Ήδη, ο Στράβων παρατήρησε ότι στην Οδύσσεια, Ιθάκη είναι άλλοτε το νησί ολόκληρο και άλλοτε η πόλη, και η διάκριση δεν είναι εύκολη. Την πόλη, όχι το νησί, εννοεί λοιπόν ο Όμηρος στην Οδύσσεια, ι 25, όταν λέει, πανυπερτάτη προς ζόφον, διότι στα βορειοδυτικά του νησιού ήταν πράγματι η πόλη, το άστυ. Σωστά μετέφρασε το χωρίο μόνο ο γνώστης των χώρων Επτανήσιος Ιάκωβος Πολυλάς, στη μετάφραση Tns Οδύσσειας. Την αμφισημία Tns Ιθάκης διέγνωσε προ ετών ο Β. Α. Καλογεράς (Πλάτων 29,1977, σ. 15 κ.ε.). Βλ. σχετικό πρόσφατο άρθρο μου με τίτλο «Θρύλος και αλήθεια στη γεωγραφία Tns Οδύσσειας», Νέα Εστία, τεύχος 1807, Ιανουαρίου 2008.

Και άλλα περίεργα έχουν υποστηριχθεί στην εποχή μας για τον Όμηρο, onoos π.χ. ότι ήταν… «ευνούχος» στην αυλή ενός Ασσύριου ηγεμόνα! Θεωρία την οποία σωστά ειρωνεύτηκε ο καθηγητής Δ. Ν. Μαρωνίτης.

Στυλιανός Αλέξιου 
Ομότιμος καθηγητής τον Πανεπιστημίου Κρήτης Ηράκλειο Κρήτης

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ
ΟΜΟΤΙΜΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Τ.θ. 1213 ΗΡΑΚΛΕΙΟ – ΚΡΗΤΗΣ GREECE

Ηράκλειο 6 Οκτωβρίου 2010

Αγαπητή κυρία Κοντορλή,

Ευχαριστώ θερμά για τη επιστολή σας της 4.10.2010 και για τα νέα πολύτιμα στοιχεία από τις έρευνες σας στο ανάκτορο του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Η πινακίδα και η ένδειξη εργαστηρίων ενισχύουν το ότι πρόκειται για ανάκτορο, όπως και τα μέγαρα, των οποίων χρειάζονται φωτογραφίες.

Ευχαριστώ ιδιαίτερα για την αναφορά των απόψεών μου περί της Ιθάκης. Μπορείτε αργότερα να παραπέμψετε στο βιβλίο μου Ποικίλα Ελληνικά, «Στιγμή» 2009, που σας έδωσα, (σ. 23-26), και να αναδημοσιεύσετε, αν θέλετε, το αγγλικό «Summary» (σ. 27). Χάρηκα ότι πετύχατε την απαλλοτρίωση του χώρου και ελπίζω να κατορθωθεί και ο διορισμός φύλακα.

Είδα και στην τηλεόραση σχετικές εκπομπές και μια καλή άποψη της τυκτής κρήνης πλάι σε κάθετους βράχους. Θα σας ήμουν ευγνώμων, αν μου πείτε τι υποστήριξαν οι Simpson – Lazenby και Lord Rennell of Rodd για το χθαμαλή πανυπερτάτη.

Θερμότατα συγχαρητήρια για όλα σε Σας και τον καθηγητή κ. Παπαδόπουλο

ΑΠΟ TON «ΚΟΣΜΟ» TOΥ OMHPOΥ

SUMMARY

LEGEND AND TRUTH IN THE GEOGRAPHY OF THE ODYSSEY

THIS PAPER OPENS with a brief overview of the geographical world of Homer. Based mainly on the Homeric text itself and ancient sources, it is then maintained that the adventurous travels of Odysseus do not have the placeless «logic» of fable, as many believe, but are located in the then-known, real world of the Greek colonies in Sicily and southern Italy. They may be local legends which Homer «adapted poetically» (Strabo).

Hesiod, Thucydides, Euripides and Callimachus are not arbitrary in locating Circe, Aeolus, the Cyclopes, Thrinacia, Ogygia and Scheria. The references, in the Odyssey, to constellations and especially winds which determine the direction of Odysseus” ships, then one ship and finally his raft, have been carefully studied by the poet and indicate specific, actual places all west of the Ionian Sea. Only Hades lies at the end of the world, beyond the Ocean, near the western «gate» of the Sun.

The Homeric descriptions of Crete, Ithaca and the άμφΐ (surrounding) islands are most precise. The χθαμαλή πανυπερτάτη (flat and highest) Ithaca, facing προς ζόφον (towards dusk, i.e. towards the west), is the άστυ (city) of Ithaca, at the north-western, coastal part of the island, where Odysseus” seat actually was. (Homer’s Ithaca was both the island and the town, cf. Strabo X 2,11).

The re-examination of these subjects by a researcher who has seen all the places mentioned, from Crete and the Ionian Islands to southern Italy and Sicily, mav be useful at a time when amateurs are once more expressing completely unfounded views on Homer and Ithaca.

Σχόλιο: Αυτόν τον μεγάλο Έλληνα και έγκριτο επιστήμονα, είχε αμφισβητήσει με περιφρονητικό τρόπο και λόγια ο τ. έφορος αρχαιοτήτων κ. Βασιλάκης σε συζήτηση με ντόπιους και φορείς στην Ομηρική Ιθάκη. Φαίνεται ότι ο χαρακτηρισμός «Amateurs» του καθ. Αλεξίου δεν ήταν τυχαίος και τείνει να επεκταθεί. 

Από την εφημερίδα Αυγή:

Πνευματικός ογκόλιθος της εποχής μας, ο Στυλιανός Αλεξίου έφυγε το απόγευμα της Τρίτης 12 Νοεμβρίου στο σπίτι του στο Ηράκλειο της Κρήτης έπειτα από σύντομη μάχη με τον καρκίνο. Ήταν 92 ετών. Στην περίπτωσή του δεν νομιμοποιούμαστε να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση «έφυγε πλήρης ημερών» παρ” ότι η ηλικία του μας δίνει το ελεύθερο. Δεν μπορούμε διότι άνθρωποι τέτοιου πνευματικού μεγέθους πάντα έχουν κάτι ακόμα να προσφέρουν, ιδιαίτερα σε ημέρες τραγικές για τον τόπο.

Κορυφαίος αρχαιολόγος αναγνωρισμένης αξίας σε παγκόσμιο επίπεδο, υψηλότατης στάθμης σολωμιστής, κορυφαίος επίσης φιλόλογος, σπουδαίος μεταφραστής ποίησης αλλά και της αρχαιοελληνικής γραμματείας, με έσχατο έργο τα αποσπάσματα από την «Οδύσσεια» που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Στιγμή», από τους σημαντικότερους μελετητές και εκδότες της κρητικής λογοτεχνίας, με μνημειώδη την έκδοση του «Ερωτόκριτου», από τους τελευταίους δασκάλους που δημιούργησαν τον κανόνα της παιδείας μας, ο Στυλιανός Αλεξίου διέθετε όλα εκείνα τα δομικά υλικά που τον έκαναν πολυδύναμο αναγεννησιακό άνθρωπο. Το σπάνιο εκείνο είδος διανοουμένου που μετέχει σε ευρύτατη σφαίρα γνωστικών πεδίων και ταυτοχρόνως είναι ένας μουσικός πολίτης, δηλαδή ένας πολίτης που μετατρέπει τη χάρη των μουσών σε πράξη διανόησης και πολιτικής σύμπραξης. Η Ελλάδα κανονικά θα έπρεπε να θρηνεί για τον θάνατό του. Το ότι δεν θρηνεί είναι μέγιστο πολιτικό, ηθικό και αισθητικό πρόβλημα.

Ανιψιός της Έλλης Αλεξίου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη, γιος του αρχιμουσικού Λευτέρη Αλεξίου, είχε την τύχη να γεννηθεί και να γαλουχηθεί μέσα σε μια λόγια οικογένεια του Ηρακλείου, που του παρείχε από την αρχή τη μέθεξη της τέχνης και των γραμμάτων και την ηθική της αισθητικής. Και την αγάπη, ταυτόχρονα, της διαρκούς διερώτησης και ανακατάληψης του παρελθόντος. Την αγάπη δηλαδή της διαρκούς αναμύθευσης και επανατοποθέτησής του καθολικού μας πριν. Πράγμα όντως πολύτιμο όχι μόνο στις κρίσιμες ημέρες που περνάμε, αλλά κυρίως πολύτιμο επειδή διαρκώς θέτει τις μέρες υπό κρίσιν. Το ύψος μας λοιπόν αναμετράται με τον αν μας λείπει ή όχι ο Στυλιανός Αλεξίου. Κρινόμαστε απ” αυτή την απουσία κι αυτή ακριβώς είναι η ανυπολόγιστη αξία της.

Ο Στυλιανός Αλεξίου γεννήθηκε το 1921. Ήταν ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο οποίο δίδαξε από το 1977 έως το 1991, πρώην Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου (1962-1977).

Ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Γερμανικού Ινστιτούτου και επίτιμος διδάκτωρ των πανεπιστημίων Padova και Κύπρου.

Ανακάλυψε τους υστερομινωικούς τάφους του Λιμένος Κνωσσού και τους πρωτομινωικούς θολωτούς τάφους της Λεβήνος (Λέντα). Στο μουσείο Ηρακλείου δημιούργησε μια νέα πτέρυγα και την αίθουσα της Συλλογής Γιαμαλάκη.

Ίδρυσε τα μουσεία Χανίων και Αγίου Νικολάου. Δημοσίευσε πολλές εργασίες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά.

Πραγματοποίησε φιλολογικές μελέτες και εκδόσεις έργων (Ερωτόκριτος, Απόκοπος,Βοσκοπούλα, Διγενής Ακρίτας, Σολωμός), καθώς και μελέτες σχετικές με την κοινωνία, τη ζωή και τον πολιτισμό της Κρήτης στον ΙΕ” – ΙΖ” αι. Άλλες εργασίες του αφορούν σε θέματα ιστορικής γλωσσολογίας και σε ετυμολογήσεις λέξεων του κρητικού ιδιώματος και των νέων ελληνικών.

Το 1993 τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του και το 2003 με τον Χρυσού Σταυρό του Τάγματος της Τιμής. Ήταν επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Ανάμεσα στα βιβλία του περιλαμβάνονται τα: «Ελληνική Λογοτεχνία», Κορνάρος Βιτσέντζος,Ερωτόκριτος, Χορτάτζης Γεώργιος, Ερωφίλη, Χορτάτζης Γεώργιος, Η ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ,Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, Η Κρητική Λογοτεχνία και η εποχή της, Δ. Σολωμού Ποιήματα και πεζά, Διονυσίου Σολωμού Η γυναίκα της Ζάκυθος, Σολωμιστές και Σολωμός, Σολωμικά, Δημώδη βυζαντινά, Ποικίλα ελληνικά, Κείμενα φιλίας και μνήμης. Δημοσίευσε επίσης τα αρχαιολογικά βιβλία (μελέτες και δημοσιεύσεις ανασκαφών του): Μινωικός Πολιτισμός, Μινωικά και Ελληνικά, αρχαιολογικές μελέτες, Υστερομινωικοί τάφοι Λιμένος Κνωσσού (Κατσαμπά) κ.ά.

Το τελευταίο του βιβλίο είναι ο Κρητικός του Διονυσίου Σολωμού με ερμηνευτικές και γλωσσικές σημειώσεις που έχουν γραφτεί ειδικά γι” αυτή την έκδοση, και με στόχο τη διευκόλυνση του αναγνώστη να κατανοήσει ασαφείς ή δυσερμήνευτους σολωμικούς στίχους, το οποίο κυκλοφόρησε πριν από μία εβδομάδα από τις εκδόσεις «Κίχλη»