Του Τάσου Σιδέρη

Η μετατροπή της γης στη χώρα μας σε απόλυτα εμπορεύσιμο είδος για το παγκόσμιο κεφάλαιο ενέργειας έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Χιλιάδες στρέμματα γης και δάσους μετατράπηκαν σε “οικόπεδα” πράσινης ενέργειας με δέλεαρ τη στήριξη φθηνού ρεύματος. Το αποτέλεσμα είναι η καθαρή ενέργεια να πετιέται στα σκουπίδια, το ρεύμα να έχει αυξηθεί 5ντάκις, τα δάση και οι εύφορες γεωργικές εκτάσεις να έχουν εξαφανιστεί με την επέκταση των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών. Ακολουθεί η τρίτη φάση ερημοποίησης και αρπαγής γης με τη χρηματοδότησης κατασκευής και εγκατάστασης κέντρων παραγωγής και διανομής της αιολικής ενέργειας.

Η αρπαγή του νερού βρίσκεται σε φάση πολιτικής επεξεργασίας. Τα περίφημα data centers που διαφημίζει η κυβέρνηση Μητσοτάκη θα απειλήσουν τους υδάτινους πόρους της χώρας, ενώ με πρόσχημα τη λειψυδρία η ΝΔ προχωρά την ιδιωτικοποίηση του νερού.

Η «αρπαγή γης και νερού» αποτελεί έναν από τους πιο ύπουλους κινδύνους της εποχής μας. Είναι απειλή για περιβάλλον και τη γεωργία αλλά και για την ίδια την κοινωνική ισορροπία. Η επισήμανση ανήκει στον ερευνητή Χρίστο Τσαντήλα, Γεωπόνου – Δρ. Εδαφολογίας, ο οποίος υπογράφει την έρευνα του Ινστιτούτου ΕΝΑ με τίτλο “Αρπαγή Γης & Νερού: Οι παγκόσμιες τάσεις και η περίπτωση της Ελλάδας”.

Όπως επισημαίνει μετά tην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008, παρατηρείται διεθνώς ραγδαία αύξηση της ζήτησης γης από δημόσιους και ιδιωτικούς επενδυτές. Οι αγορές και οι παραχωρήσεις τεράστιων εκτάσεων, άλλοτε για παραγωγή τροφίμων και άλλοτε για βιοκαύσιμα ή επενδύσεις ενέργειας, έγιναν η νέα «μόδα» του παγκόσμιου κεφαλαίου. Το φαινόμενο αυτό έγινε γνωστό ως «Παγκόσμια Αρπαγή Γης» (Global Land Grab).

Στενά συνδεδεμένη με την αρπαγή γης είναι και η «Αρπαγή Νερού», αφού κάθε παραγωγή τροφής ή ενέργειας εξαρτάται απόλυτα από την πρόσβαση σε υδάτινους πόρους. Στην πραγματικότητα, το νερό έχει ήδη μετατραπεί σε στρατηγικό εμπορεύσιμο αγαθό, καθώς οι μεγάλες επενδύσεις απαιτούν διαρκή και ασφαλή παροχή τεράστιων ποσοτήτων.

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει υπερσυγκέντρωση και μεγάλες ανισότητες. Σύμφωνα με το δίκτυο ARC2020, το 1% των εκμεταλλεύσεων ελέγχει σήμερα το 70% της γεωργικής γης παγκοσμίως. Το υπόλοιπο 80% έχει πρόσβαση μόλις στο 12% της γεωργικής γης. Στην Ευρώπη, το 3% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων συγκεντρώνει πάνω από το 50% της γεωργικής γης, ενώ το 75% περιορίζεται σε μόλις 11%.

Αυτή η ανισότητα δεν περιορίζεται στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές του κόσμου, υπάρχει πλέον και στις πιο ανεπτυγμένες. Το φαινόμενο της «αρπαγή γης» έγινε μόνιμο παντού. Η αρπαγή γης (και νερού) ως φαινόμενο αφαίρεσης γεωργικής γης και κυρίως από μικρής κλίμακας εκμεταλλεύσεις και συγκέντρωσής της σε μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους συνιστά ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Για την αιτιολόγησή του προβάλλονται λόγοι αναπτυξιακής φύσης, προστασίας του περιβάλλοντος, αξιοποίησης εγκαταλελειμμένων εκτάσεων και συντήρησης της γης. Το φαινόμενο έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις με τις «αρπαζόμενες γαίες» να χρησιμοποιούνταi κυρίως για παραγωγή βιοκαυσίμων και ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά συστήματα). Οι ακολουθούμενες πρακτικές και πολιτικές πολύ συχνά αναδεικνύουν έντονα φαινόμενα καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακόμα και στις ανεπτυγμένες οικονομίες, που προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην κοινωνική και περιφερειακή συνοχή.

Πολύ σοβαρές είναι επίσης οι επιπτώσεις στον τομέα της γεωργίας λόγω μεταβολής του από ένα μοντέλο με βασικούς πρωταγωνιστές τις εκμεταλλεύσεις μικρής κλίμακας σε ένα μοντέλο το οποίο κυριαρχείται από εκμεταλλεύσεις μεγάλης κλίμακας και επενδυτικούς ομίλους. Το φαινόμενο της αρπαγής γης έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις και στην Ελλάδα, δημιουργώντας έντονες κοινωνικές αντιδράσεις σε τοπικό και κλαδικό επίπεδο, ιδίως στις περιοχές που έχουν πληγεί από ακραία καιρικά φαινόμενα (ξηρασία, πλημμύρες, πυρκαγιές). Το μείζον αυτό πρόβλημα συνιστά ορατή απειλή για το μοντέλο παραγωγής της γεωργίας της χώρας.

Αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα

Στη χώρα μας, όπου ο γεωργικός κλήρος είναι ήδη πολύ μικρός και κατακερματισμένος, το φαινόμενο έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Η παραγωγική γεωργική γη χάνεται σταδιακά, κυρίως εξαιτίας της επέκτασης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) – κυρίως φωτοβολταϊκών – σε εύφορες εκτάσεις. Αντί τα φωτοβολταϊκά να τοποθετούνται σε μη παραγωγικές περιοχές, εγκαθίστανται σε γόνιμα εδάφη, θέτοντας σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια της χώρας. Το αποτέλεσμα είναι η αποδυνάμωση του πρωτογενούς τομέα και η συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγής.

Στην έρευνα του παραθέτει στοιχεία για την έκταση της γεωργικής γης πριν την έλευση του φαινομένου. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ η συνολική έκταση της χερσαίας γης της Ελλάδας είναι περίπου 132 εκτ. στρ. (131.981.800) από τα οποία:

-τα 65,1 εκατ. στρ. (65.136.400, ποσοστό 49,35%) είναι «γεωργικές περιοχές» (καλλιεργούμενη γη, βοσκότοποι, ετερογενείς εκτάσεις)

-τα 62,5 εκατ. στρ. (62.478.100, ποσοστό 47,34%) είναι «δάση και ημιφυσικές εκτάσεις» (δάση, μεταβατικές δασώδεις-θαμνώδεις εκτάσεις, συνδυασμοί θαμνώδους και/ή ποώδους βλάστησης, εκτάσεις με αραιή ή καθόλου βλάστηση),

-τα 1,8 εκατ. στρ. (1.789.600, ποσοστό 1,36%) είναι «εκτάσεις που καλύπτονται από νερά» (χερσαία ύδατα, εσωτερικές υγρές ζώνες, παραθαλάσσιες υγρές ζώνες)

-τα υπόλοιπα 2,6 εκατ. στρ. (2.577.700, ποσοστό 1,95%) είναι «τεχνητές περιοχές» (αστική οικοδόμηση, βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες, δίκτυα συγκοινωνιών, ορυχεία, χώροι απόρριψης απορριμμάτων και εργοτάξια, τεχνητές μη γεωργικές ζώνες πρασίνου, χώροι αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων).

Η γεωργική έκταση παρουσιάζει σταδιακή μείωση τα τελευταία δεκαπέντε και πλέον χρόνια, υπογραμμίζεται στην έρευνα. Ενδεικτικά, από 39,7 εκατ. στρ. το 2013 μειώθηκε σε 31,5 εκατ. στρ. το 2016 (ποσοστό μείωσης 21% περίπου) . Η τάση αυτή φαίνεται να συνεχίζεται. Ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα ακολούθησε γενική και σημαντική πτωτική τάση αντίστοιχη με αυτή που παρουσίασαν κράτη- μέλη της ΕΕ.  Το 2013 ο συνολικός αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων ήταν 709.449, οι οποίες χρησιμοποιούσαν 33.483.000 στρ.31.

Το 2022, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων μειώθηκε σε 530.750. ήτοι μια μείωση της τάξης του 25,2%.

Οι λόγοι της σταδιακής μείωσης της γεωργικής έκτασης της Ελλάδας είναι πολλοί και ανάγονται στην εφαρμοζόμενη διαχρονικά αγροτική πολιτική της Χώρας, η οποία ήταν αυστηρά προσηλωμένη στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της ΕΕ. Ωστόσο η ραγδαία αύξηση στην πτώση παρατηρείται λόγω της “Αρπαγής γης” με την εξέλιξη στον τομέα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και συγκεκριμένα της αιολικής ενέργειας -ανεμογεννήτριες και της ηλιακής ενέργειας- φωτοβολταϊκά συστήματα.

“Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστούν ορισμένα θέματα προκειμένου να είναι σαφής η άποψή μας για την αναγκαιότητα των ΑΠΕ”, υπογραμμίζει ο ερευνητής. “Η αξιοποίηση των ΑΠΕ είναι η μοναδική διέξοδος στην αντιμετώπιση του ενεργειακού προβλήματος του πλανήτη με βιώσιμο τρόπο. Η συνέχιση της χρησιμοποίησης των ορυκτών καυσίμων οδηγεί σε αποτυχία την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ με καταστροφικές συνέπειες για τη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη. Παράλληλα όμως υπάρχει η άλλη μεγάλη πρόκληση της εξασφάλισης της επισιτιστικής επάρκειας του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού της Γης. Η αντιμετώπιση και των δύο αυτών προκλήσεων έχει ανάγκη από τη χρησιμοποίηση γης με αποτέλεσμα να δίνεται η εντύπωση ότι οι δύο αυτοί στόχοι να συγκρούονται, κάτι που δεν είναι πραγματικό”.

Στην Ελλάδα για παράδειγμα, λόγω του αναγλύφου της και της επί χιλιετίες καλλιέργεια της γης, υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις τελείως άγονης γης, οι οποίες θα μπορούσαν και θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για την εγκατάσταση των ΑΠΕ που χρειάζονται τη γη (ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά). Θα όφειλε η κυβέρνηση απλά να οριοθετήσει αυτές τις εκτάσεις και να δημιουργησει ένα κατάλληλο χωροταξικό σχέδιο. Αντί αυτού ενισχύθηκε η ανάπτυξη ιδιωτικών αιολικών πάρκων, που διευκολύνονται από την ψήφιση σχετικής νομοθεσίας που εξασφάλιζε σημαντικά οικονομικά και φορολογικά κίνητρα στους επενδυτές, χωρίς όρια και φραγμούς από το κράτος.

Ως αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής “σε περίπου 8 χρόνια η εγκατεστημένη ισχύς να υπερδιπλασιαστει φθάνοντας το 2018 τα 2739,4 MW με παρουσία, αν και σχετικά άνιση, των αιολικών πάρκων σε ολόκληρη τη χώρα.

Το φαινόμενο της “αρπαγής γης” στην Ελλάδα παρατηρείται έντονα και στην περίπτωση μεγάλων τουριστικών επενδύσεων που υλοποιούνται μέσω του ειδικού πλαισίου στρατηγικών επενδύσεων, καθώς και κατά την εκποίηση δημόσιων εκτάσεων μέσω του Υπερταμείου και του ΤΑΙΠΕΔ. Στην περίπτωση δε των 14 νησίδων του ΝΑ Αιγαίου όπου σχεδιάζεται η η εγκατάσταση αιολικών σταθμών, οι κάτοικοι κινδυνεύουν να εκδιωχθούν από τη γη τους εξαιτίας αυτών των έργων.

Η “αρπαγή νερού” είναι ο επόμενος μεγάλος κίνδυνος και για την Ελλάδα. Ιδιωτικές εταιρείες κατασκευάζουν ένα φράγμα μετά το άλλο στα ποτάμια της χώρας και έργα αντλησιοταμίευσης στις λίμνες. Παράλληλα, στα νησιά προχωρούν υβριδικά έργα με ανεμογεννήτριες που επίσης χρησιμοποιούν δημόσιους ταμιευτήρες νερού (π.χ. Λέσβος, Κρήτη).

Οι εταιρείες αυτές αποκτούν αυτόματα και δωρεάν το δικαίωμα χρήσης μεγάλων ποσοτήτων νερού, στερώντας το από άλλες χρήσεις – ιδιαίτερα τη γεωργία. Την ίδια ώρα η κυβέρνηση Μητσοτάκη προωθεί την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων εταιρειών ύδρευσης και των δικτύων τους, μια μορφή ιδιωτικοποίησης νερού που θα καταστρέψει τον τελευταίο δημόσιο κοινωνικό αγαθό στην Ελλάδα.