Γαβριήλ Μανωλάτος

Καθηγητής Διεθνούς Οικονομίας και Ανάπτυξης

Μια Ιθάκη που δεν φθάσαμε ποτέ

Εδώ και χρόνια, η «Ιθάκη» έχει γίνει μια λέξη-σύμβολο στον δημόσιο λόγο. Μια υπόσχεση για έξοδο από τις κρίσεις, μια διαβεβαίωση για εθνική αυτοπεποίθηση, ένα ποιητικό καταφύγιο στο οποίο ο εκάστοτε ηγέτης υπόσχεται πως θα οδηγήσει τον λαό. Ο Αλέξης Τσίπρας έκανε εκτενή χρήση αυτού του συμβολισμού: από τις δηλώσεις του ως πρωθυπουργού, μέχρι την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου του με τον ίδιο τίτλο.

Ωστόσο, η πολιτική διαδρομή δεν συγχωρεί την υπερβολή: η Ιθάκη δεν είναι ρητορική σπηλιά, αλλά πραγματικός προορισμός ευθύνης. Και ο Τσίπρας, παρά τις διακηρύξεις του, δεν έφθασε ποτέ εκεί.

Η Πρωθυπουργία που εγκλώβισε την πορεία

Η διακυβέρνηση 2015–2019 ήταν μια περίοδος γεμάτη αντιφάσεις. Από την υπόσχεση για αναμέτρηση με το κατεστημένο μέχρι την οδυνηρή μνημονιακή υπογραφή, από το δημοψήφισμα μέχρι την παράδοση και την εφαρμογή πολιτικών που το αναιρούσαν, η πορεία του Αλέξη Τσίπρα υπήρξε ένα συνεχές πέρασμα από ελπίδες σε συμβιβασμούς.

Αυτό δεν είναι πρωτοφανές στην πολιτική ιστορία. Είναι όμως καθοριστικό για το πού κατέληξε ο ίδιος: όχι στην Ιθάκη της αποκατάστασης και της πολιτικής ολοκλήρωσης, αλλά σε μια κατάσταση, στην οποία ο ηγέτης φαίνεται περισσότερο να παλεύει με το παρελθόν του παρά να οικοδομεί το μέλλον του.

Η «χώρα των Λωτοφάγων»

Στην Οδύσσεια, η χώρα των Λωτοφάγων δεν είναι επικίνδυνη λόγω εχθρικών προθέσεων. Είναι επικίνδυνη διότι λειτουργεί υπνωτικά: όποιος γεύεται τον λωτό ξεχνά τον προορισμό του, χάνει τη μνήμη, τη στόχευση, τη βούληση.

Αυτή η αλληγορία ταιριάζει περισσότερο με την πορεία Τσίπρα: εγκλωβισμός σε έναν πολιτικό κύκλο που υπόσχεται αλλαγή αλλά τελικά καταναλώνει το ίδιο του το νόημα. Η αναζήτηση της προσωπικής δικαίωσης μοιάζει συχνά να υπερισχύει της συλλογικής προοπτικής. Η δημόσια παρουσία του αναλώνεται σε αναδρομές, υπενθυμίσεις, εξηγήσεις, άλλοτε με διάθεση αυτοκριτικής και άλλοτε με διαφυγές.

Η Ιθάκη βρίσκεται μπροστά του. Όμως την κοιτά από μακριά, χωρίς να μπορεί να ξαναβρεί τον δρόμο.

Μέσα σε μια εποχή βαριάς θεσμικής, οικονομικής, κοινωνικής πίεσης και αβάστακτου βάρους, ο μέσος Έλληνας πολίτης αναζητά εναγωνίως τον ηγέτη που θα τον οδηγήσει σε μια νέα πολιτική ασφάλεια. Η κοινωνία δεν καλεί σε επαναστατική ρητορεία. Ζητά σοβαρότητα, σχέδιο, σταθερά βήματα.

Σε αυτό το περιβάλλον, φυσιολογικά δημιουργείται το ερώτημα: μπορεί ο Αλέξης Τσίπρας, με την εμπειρία του, τα λάθη του και την αδιαμφισβήτητη πολιτική του ευφυΐα, να αποτελέσει ξανά τον μπροστάρη μιας νέας πορείας προς την πολυπόθητη «Ιθάκη»;

Ελπίδα υπάρχει αλλά δεν αρκεί

Η ελπίδα δεν είναι ποτέ ανώφελη. Κάθε πολίτης, κάθε πατριώτης, εύχεται να βρεθεί ηγεσία ικανή να χαράξει μια πραγματική πορεία εξόδου από τα αδιέξοδα. Θα ήταν ευχής έργον αν ο Τσίπρας μπορούσε να ανακτήσει την πυξίδα, να υπερβεί τις παλιές του παγίδες και να οδηγήσει σε μια ώριμη και ρεαλιστική πολιτική αφήγηση.

Όμως, η πολιτική δεν στηρίζεται στις ευχές. Και γι’ αυτό πολλοί, ανάμεσά τους και ο γράφων, αμφιβάλλουν. Η μέχρι τώρα πορεία του Τσίπρα δείχνει πως παραμένει περισσότερο στη χώρα των Λωτοφάγων παρά στον δρόμο προς την Ιθάκη. Περισσότερο στο παρελθόν παρά στο μέλλον.

Η Ιθάκη απαιτεί τόλμη, όχι λωτό

Η αλήθεια είναι απλή: η Ιθάκη της πολιτικής ωριμότητας, της στρατηγικής, της συνεκτικής εθνικής πράξης απαιτεί αρετή και τόλμη. Όχι λωτό. Όχι λήθη. Όχι νοσταλγία για όσα έγιναν ή όσα δεν έγιναν.

Ο δρόμος είναι ακόμη ανοιχτός για όποιον έχει το θάρρος να τον διανύσει. Το ερώτημα είναι ποιος θα μπορέσει ποιος θα τολμήσει να οδηγήσει την πορεία αυτή προς το ασφαλές λιμάνι. Εκεί όπου η Ιθάκη δεν είναι μόνο σύμβολο, αλλά πραγματική προοπτική. Η απάντηση δεν θα δοθεί στις σελίδες ενός βιβλίου, αλλά στις πράξεις της επόμενης μέρας.