Η Σέλβα Αλμάδα είναι γνωστή για το μυθοπλαστικό της έργο και κυρίως την άτυπη «Τριλογία των Ανδρών», δηλαδή τρία βιβλία μικρής έκτασης αλλά μεγάλης έντασης, που ασχολούνται με την αρρενωπότητα και τον ματσισμό. Από αυτά, δύο κυκλοφορούν στα ελληνικά, Ο άνεμος που σαρώνει (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Κλειδάριθμος), αλλά και το Δεν είναι ποτάμι (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Κλειδάριθμος), που βρέθηκε στη βραχεία λίστα του Διεθνούς Βραβείου Μπούκερ.

Τα Νεκρά κορίτσια αν και φέρουν τον υπότιτλο «μυθιστόρημα», δεν είναι ένα αμιγώς μυθοπλαστικό βιβλίο. Η αυτοβιογραφία συναντά την έρευνα και η μυθοπλασία την μαρτυρία σε ένα βιβλίο που ξεσκεπάζει όλη την αλήθεια για την έμφυλη βία και τις ανεξιχνίαστες γυναικοκτονίες στην Αργεντινή.

Τρεις πραγματικές γυναικοκτονίες

Όπως εξομολογείται στην εισαγωγή της αγγλικής έκδοσης, η Σέλβα Αλμάδα μεγάλωσε τη δεκαετία του 1980 στην ενδοχώρα της Αργεντινής, αποκομμένη από τη σημερινή διάχυση της πληροφορίας μέσω της τηλεόρασης και του διαδικτύου. Δεν υπήρχε κανένας τρόπος πληροφόρησης για τα νέα, όχι μόνο τα διεθνή, αλλά και τα τοπικά, παρά μόνο μέσω του ραδιοφώνου. Έτσι πληροφορείται για τις τρεις πραγματικές γυναικοκτονίες που χρόνια μετά αποτέλεσαν τον κορμό της έρευνάς της για τα Νεκρά Κορίτσια, για την Μαρία Λουίσα Κεβέδο που αγνοούνταν για τρεις μέρες μέχρι να βρεθεί το νεκρό κορμί της, για την Ανδρέα Ντάνε, που δολοφονήθηκε στον ύπνο της και τη Σαρίτα Μουνδίν που χάθηκε ένα βράδυ και μόνο μήνες αργότερα βρέθηκαν κάποια κόκαλα που ταίριαζαν στην περιγραφή της.

Το γεγονός ότι οι υποθέσεις των δολοφονιών τους έμειναν στην ουσία ανεξιχνίαστες και ατιμώρητες ήταν μια «φρικτή εισαγωγή στην εφηβεία» για την ίδια

Οι δολοφονίες αυτών των γυναικών που ήταν σχεδόν στην ηλικία της Αλμάδα όταν δολοφονήθηκαν αλλά και το γεγονός ότι οι υποθέσεις των δολοφονιών τους έμειναν στην ουσία ανεξιχνίαστες και ατιμώρητες ήταν μια «φρικτή εισαγωγή στην εφηβεία» για την ίδια. Τρεις δεκαετίες αργότερα, (τα Νεκρά Κορίτσια κυκλοφόρησαν το 2014), η συγγραφέας αποφασίζει να ερευνήσει τα γεγονότα, να πάρει συνεντεύξεις από τα μέλη των οικογενειών τους, και να ανασυνθέσει τα πορτρέτα τους. Τόσο η αρχειακή όσο και η επιτόπια έρευνα δεν καρποφορούν. Οι συνεντεύξεις, τα αποκόμματα εφημερίδων, οι φωτογραφίες και τα ταξίδια δεν αποκαλύπτουν τους ενόχους, ούτε την αλήθεια. Αυτό που ξεσκεπάζουν, όμως, είναι πολύ βαθύτερο.

Η αφηγήτρια ως προσωπείο

Η αφήγηση στα Νεκρά Κορίτσια είναι πρωτοπρόσωπη και η αφηγήτρια θα μπορούσε να ταυτιστεί εύκολα με τη συγγραφέα. Όμως, η αφηγήτρια του «μυθιστορήματος» είναι ένα μυθοπλαστικό πρόσωπο, μια δημοσιογράφος, ρεπόρτερ ή συγγραφέας που ερευνά τις υποθέσεις, ταξιδεύει σε όλη τη χώρα, συναντά τον αδερφό της Μαρία Λουίσα, τον πρώην φίλο της Ανδρέα, τη μαμά και αδερφή της Σαρίτα. Σαφώς φέρει πολλά σημεία ταύτισης με τη συγγραφέα, αλλά είναι συνειδητή και πολιτική επιλογή να τη φανταζόμαστε ως το alter ego της. Η αφηγήτρια είναι που μοιράζεται μαζί μας την ακριβή στιγμή αναπαράστασης της δολοφονίας της Ανδρέα Ντάνε, την τραυματική εμπειρία εκείνου του συγκεκριμένου οτοστόπ με τη φίλη της, τις συναντήσεις με το μέντιουμ Σενιόρα.

Φέρνει στο φως ένα ολόκληρο ψηφιδωτό περιστατικών έμφυλης βίας στη «βαθιά Αργεντινή» της δεκαετίας του 1980, αλλά και ένα ατελείωτο μνημείο δολοφονημένων γυναικών.

Μπορεί στην δεκαετία του 1980 να μη χρησιμοποιείται ο όρος «γυναικοκτονία» για να περιγράψει ένα συστημικό φαινόμενο, αλλά η αφηγήτρια έχει εξοικειωθεί με τις μορφές της έμφυλης βίας από πολύ μικρή. Πέρα από την ακραία εκδοχή της γυναικοκτονίας, ανασυνθέτει από μνήμης διάφορες άλλες ιστορίες που είχε μάθει από το σπίτι της, τη γειτονιά ή από οικογενειακά τραπέζια για γυναίκες που ξυλοφορτώθηκαν, βιάστηκαν, απήχθησαν, εγκαταλείφθηκαν, για μορφές εκμετάλλευσης και κακοποίησης κάθε μορφής. Μπλέκοντας τις ιστορίες των τριών κοριτσιών με τα δικά της βιώματα και τις μνήμες από διάφορες αφηγήσεις φέρνει στο φως ένα ολόκληρο ψηφιδωτό περιστατικών έμφυλης βίας στη «βαθιά Αργεντινή» της δεκαετίας του 1980, αλλά και ένα ατελείωτο μνημείο δολοφονημένων γυναικών.

Η Κοκαλιάρα και η ανάσταση των νεκρών

Σε μία από τις επισκέψεις στο μέντιουμ, αυτό της λέει για την ιστορία της Κοκαλιάρας, της γριάς μάγισσας που συγκέντρωνε οστά ζώων και τα έκανε να ζωντανεύσουν. Το μέντιουμ αποφαίνεται: «Ίσως αυτή είναι η αποστολή σας: να συγκεντρώσετε τα κόκκαλα των κοριτσιών, να τα συναρμολογήσετε, να τους δώσετε φωνή και μετά να τις αφήσετε να ξεχυθούν ελεύθερες όπου θέλουν.»

Η ηρωίδα της Αλμάδα καταφέρνει πράγματι να αναστήσει τις νεκρές κοπέλες μέσα από τις ψηφίδες που συλλέγει από τη ζωή, τα όνειρα, τις τελευταίες τους στιγμές, τους ρόλους που αναλάμβαναν και την προσωπικότητά τους. Μαζί με τα τρία βασικά κορίτσια, ανασταίνονται και δεκάδες άλλα κορίτσια που αναφέρει η Αλμάδα στο βιβλίο της.

Όμως πέρα από αυτό, η συγγραφέας σκιαγραφεί γλαφυρά το περιβάλλον και τις συνθήκες που γεννούν την έμφυλη βία και δημιουργούν τόσο μεγάλη επισφάλεια για τις γυναίκες. Τα ανήλικα κορίτσια μαθαίνουν από μικρά να φέρουν ντροπή και ενοχές για το σώμα τους και τα αγόρια αφήνονται ελεύθερα να αναπτύσσουν τρόπους εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Από το πιο φαινομενικά αθώο μπανιστήρι μέχρι τα πιο φρικιαστικά έθιμα, όπως αυτό του «μπεσέρο» (μοσχαράκι) που είναι ουσιαστικά ένα «παιχνίδι» ομαδικού βιασμού στον οποίο επιδίδονται πλούσια αγόρια.

Η έρευνά της όμως σκιαγραφεί την κουλτούρα και τις παθογένειες που υποβαθμίζουν τη θέση της γυναίκας.

Η Μαρία Λουίσα, η Αντρέα και η Σαρίτα ανήκουν στην εργατική τάξη και σχετίζονται με ισχυρούς μεγαλύτερους άνδρες που καταφέρνουν να βγουν αλώβητοι, πολλές φορές εξαγοράζοντας τη σιωπή των μαρτύρων που τους εμπλέκουν με τους φόνους και των δικηγόρων. Δεδομένων των συνθηκών και της σιωπής που καλύπτει αυτά τα εγκλήματα, σύντομα καθίσταται σαφές ότι η αφηγήτρια δεν θα μπορέσει να διαλευκάνει το μυστήριο. Η έρευνά της όμως σκιαγραφεί την κουλτούρα και τις παθογένειες που υποβαθμίζουν τη θέση της γυναίκας. Με έναν ειρωνικό ελεύθερο πλάγιο λόγο, αποτυπώνει τις μισογυνιστικές απόψεις που έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητας και πολλές φορές αναπαράγουν οι γυναίκες, αλλά και τους μηχανισμούς ενοχοποίησης της γυναίκας.

Για την κανονικοποίηση της βίας

Τα τελευταία χρόνια έχουμε διαβάσει δεκάδες βιβλία που αφορούν το ζήτημα της έμφυλης βίας στη Λατινική Αμερική, όπως τα σκληρά βιβλία της Φερνάντα Μελτσόρ ή της Μπρέντα Ναβάρο και πολύ πρόσφατα τις Αδέσποτες Σκύλες της Ντάλια δε λα Σέρδα. Στο Αήττητο καλοκαίρι της Λιλιάνα της Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα βλέπουμε, μάλιστα, μια προσπάθεια ανασύνθεσης του πορτρέτου μιας δολοφονημένης γυναίκας παρόμοια με αυτή που επιχειρούν τα Νεκρά Κορίτσια. Η Αλμάδα ενώνει τη φωνή της με αυτές τις συγγραφείς στον εντοπισμό των γενεσιουργών αιτιών της έμφυλης βίας στη διασταύρωση της φτώχειας, της εκμετάλλευσης και της πατριαρχίας.

Ταυτόχρονα, όμως, η συγγραφέας ξεχωρίζει με το υβριδικό της ύφος που συνδυάζει την ωμότητα της μαρτυρίας με τη λυρικότητα της μυθοπλαστικής πρόζας, τις σκληρές περιγραφές των νεκρών σωμάτων, πολλές φορές αυτούσιες από το αρχείο, με τις στιγμές μεγάλης λυρικότητας που μας έχει συνηθίσει στη μυθοπλασία της. Επίσης, η Αλμάδα καταφέρνει να προσεγγίσει το ζήτημα με μια εντυπωσιακή εγγύτητα, διατηρώντας τον σεβασμό προς τα θύματα. Κρατά, δηλαδή, ικανοποιητική απόσταση μέσω της μυθοπλασίας, χωρίς να επιβάλει στις φωνές την αυθεντία της ερευνήτριας ούτε τον φετιχισμό του συγγραφέα. Αντιθέτως, εμπλέκει τον προσωπικό παράγοντα και τη διαρκή επίγνωση ότι δεν γνώρισε ποτέ τις ίδιες αλλά γνώρισε το περιβάλλον που τις γέννησε και τις σκότωσε.

«Η Σέλβα Αλµάδα (Έντρε Ρίος, 1973), σύγχρονη κλασική συγγραφέας της Αργεντινής, αναµετριέται µε συγγραφείς όπως ο Ουίλιαµ Φόκνερ κι ο Χουάν Ρούλφο, η Κάρσον Μακ Κάλερς κι η Φλάνερι Ο’Κόνορ. Έγινε διεθνώς γνωστή το 2015, µε τα βιβλία Ο άνεµος που σαρώνει, Ladrilleros και ∆εν είναι ποτάµι. Το πρώτο της βιβλίο, Ο άνεµος που σαρώνει (Εκδόσεις Κλειδάριθµος), σάρωσε όχι µόνο…» γράφουν οι εκδόσεις Κλειδάριθμος στο βιογραφικό σημείωμα της συγγραφέα. Φωτογραφία © Alejandra Lopez

Η Αλμάδα, λοιπόν, στρέφει τον φακό της σε όσα στοιχεία της επαρχίας γνώρισε και η ίδια, τις δεισιδαιμονίες, τον συντηρητισμό, τον μισογυνισμό, το ταξικό χάσμα. Κι αν είναι σχετικά τρυφερή με όσους μένουν πίσω, τις οικογένειες, τους φίλους, τους παλιούς εραστές, τις κοινότητες που κηλιδώνονται από τους θανάτους των νέων κοριτσιών, δεν είναι διόλου επιεικής με την μακροχρόνια κοινωνική ανοχή και τη θεσμική αδράνεια.

Σαράντα χρόνια μετά τις τρεις αυτές δολοφονίες και τις εκατοντάδες άλλες που έχουν μεσολαβήσει, οι κοινωνίες που μελετά η Αλμάδα έχουν αποδεχτεί την κατάσταση σαν μέρος του συλλογικού συνειδησιακού τους. Το συγκλονιστικό της πόνημα, Νεκρά Κορίτσια, λοιπόν, αντιστέκεται σε αυτή την κανονικοποίηση της βίας, ορθώνοντας ανάστημα αντίστασης και καλέσματος σε δράση και αλλαγή.