Αγαπητή Κάλλας

Ένα γράμμα για σένα, μια Κυριακή του Ιουνίου στα 1983

Γεράσιμος  Σωτ. Γαλανός

Πάλεψα πολύ να αποτινάξω το συναίσθημα από την ψυχή μου, να μη σε νιώθω δική μου, να μη νιώθω τη φωνή σου ως  χαλινό, που με παρασέρνει και με κάνει ότι θέλει, μα κάθε φορά που ακούω τις ερμηνείες σου, τη φωνή σου,  τη μελετώ, τη σπουδάζω, τη σχολιάζω. Μετά  σιωπώ  για μέρες,  μα το άκουσμά σου με συνοδεύει ατελείωτα, δεν μπορώ να ξεχάσω τα χρωματικά σου φωνητικά ποικίλματα.

Τελικά,  όλο επιστρέφει η γνώμη μου,  πως,  δεν ήσουν μια φωνή,  αλλά μύριες φωνές για κάθε περίσταση στο χώρο της ουράνιας τέχνης σου.

Στοχαζόμενος το βίο σου,  γράφω από παλιά ποιήματα για σένα, με περίσσια σκέψη , με σύνεση, με θαυμασμό,  μα πρωτίστως με αλήθεια. Ακολουθεί ένα από αυτά, πιστεύω στην αλήθεια του, πιστεύω πως σε σκιαγραφεί αληθινά.

Μαρία  Κάλλας

Σ’  έστειλε η Άνασσα των Νόμων  πάνω  στο μεταίχμιο,

πάνω  στο  άνθισμα  της  Βιομηχανικής  Επανάστασης,

και Συ κουβάλησες  σ’ όλη την Οικουμένη

επάξια, τα παλιά ελληνικά τεριρέμ,

της  Ελληνικής Τραγωδίας  τα  λυτρωτικά πονέματα

και του  Βυζαντίου τα ηχοχρώματα,

που  η Δύση τα νομίζει,

λόγω της απληστίας των ηδονικών της  δρόμων,

πως  είναι  δικά της πλεκτάρια!

 

Κακότητα και  ίντριγκα, φθόνος  και μίσος  για Σένα,

μα  και μπράβο θριάμβων πολλών και μεγάλων…

αυτές τις  πληρωμές εισέπραξες ως  μέγα μετάλλια,

κι  όσο το μοναδικό μεταλλείο της φωνή Σου εκδιδόταν,

το θαύμα σκιαγραφούταν στο πρόσωπο,

στα χέρια

στα μάτια,

εκείνα τα μάτια,

που  έκτιζαν τη σκηνή  του  Όλου!

 

Γράφτηκαν πολλά και ειπώθηκαν μύρια,

μα ακόμη όλοι μας λέμε για Σένα,

στου απείρου μας το νοητικό ξόδεμα,

μα  σιωπούν οι κραυγές μας,

καθώς Σε ακούμε ως ήχο επτάστερο

στους κραδασμούς του σύμπαντος.

Κι έρχεται ο αντίλαλός σου, μαγεία αιώνια κι αμφίβολη,

γιατί Εσύ χάραξες Σχολή, νέον δρόμο λύτρωσης,

που εμείς ακόμη προσπαθούμε

τις  εξαίσιες φωνές Σου να τις  καταλάβουμε,

να τις νιώσουμε,

αντιπαλεύοντας  Εσένα με το Είναι μας.

 

Παλεύει η εσωτερικότητα  μας,

μα δεν το ομολογεί φανερά,

να προβάλει το αξίωμα, πως

«Σε μάχεται η Τέχνη, γιατί Εσύ τη γέννησες,

καθώς η κόρη ενδόμυχα αντιμάχεται τη μάνα,

για να μην πει, πως, από αυτήν γεννήθηκε».

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Ιούνιος  1983

Αγαπητή μου Μαρία

Στο μυαλό μου έρχεται  και ξανάρχεται συχνά, όταν σε φέρνω στο νου μου,

όταν σε ακούω, όταν σε νιώθω, όταν με καθηλώνεις με τη μοναδική σου Αρμίντα του Ροσσίνι, το κείμενο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του μεγάλου αγίου παππού της Ελλάδος μας,  από το έργο του «Ο Ξεπεσμένος  Δερβίσης»,

 

Σου το αφιερώνω εν ζωή, γιατί είσαι στη ζωή,  Αιώνια και Θεία.

«Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον,  εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα  ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ  βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως  άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος,  μελωδία, ανερχομένη επί πτίλων  αύρας νυκτερινής, αιρομένη  μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος,  ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις  τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας,  χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα  το άπειρον, παιδική, άκακος,  ελισσομένη, φωνή παρθένου  μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού  χειμαζομένου, λαχταρούντος την  επάνοδον του έαρος.»

 Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Γράμμα σε μια Θεά

Αγαπητή Κάλλας                                                                                 16-9-1980

Ξημέρωσε 16 του Σεπτέμβρη 1977 και οι  πρώτες ειδήσεις έλεγαν και ξαναέλεγαν για  την αθανασία σου, για το αιώνιο ταξίδι σου στον άλλο κόσμο. Όσοι ξέραμε και είχαμε ακούσει για σένα, σε θαυμάζαμε και σιωπούσαμε για να σε ακούσουμε να ξετυλίγεις τη  θεσπέσια φωνή σου που σε πήγαινε παρά πέρα από το καλλιτεχνικό σύνηθες.

Η γνωριμία μαζί σου δεν είναι εύκολο πράγμα , μα όποιος έχει τη δύναμη να ακούει τους ήχους και τα ηχοχρώματά που απλόχερα δίνεις με τη φωνή σου, τον κάνεις σκλάβο σου, εσύ μια  Θεά, από μια άλλη εποχή φερμένη.

Έβαλα κάτω τα πράγματα μιάν ημέρα για να δώ και να αναλύσω το μυστήριό σου, μα βασανίστηκα πολύ. Το’ ξερα  ότι δεν είσαι μια εύκολη περίπτωση, γνώριζα τη μοναδικότητα σου και καθώς σε μελετούσα, βρήκα το μίτο της ύπαρξής σου. Καμαρώνω γι’ αυτό, και, είμαι σίγουρος πως, έτσι έχουν τα πράγματα. Ναι, η φωνή σου, που τόσες επικρίσεις και επαίνους έχει δεχτεί… Αυτή, ήταν μια κληρονομιά γονιδιακή από τον πάππο σου, τον Βασίλη Καλογερόπουλο. Αυτή η φωνητική κληρονομιά του τενόρου παππού, μεταλλάχτηκε και πλουτίστηκε με το δικό σου χρώμα  και έγινε μοναδική.   Το κατάλαβα από την πρώτη φορά που όντας παιδάκι σε πρωτόκουσα. Να, γιατί η φωνή σου ήταν κολόνα στερεή και συμπαγής και σου επίτρεπε  να ανεβαίνεις και να κατεβαίνεις τόσο όμορφα χρωματικά .Μια σκούρα και βαθιά φωνή, ανθρώπινη και θεία συγχρόνως, που ιρίδιζε με  χρωματικές ανταύγειες και καθήλωνε το κάθε δύσκολο αυτί. Θα  την έλεγα με ακρίβεια η φωνή σου είναι ένα αντρικό σοπράνο. με πλήθος χρωματικές εξάρσεις. Να… και γιατί οι κριτικοί έλεγαν τη φράση «..οι φωνές της Κάλλας».

Και έπειτα να σχολιάσω την  ιδιαίτερη  τεχνική σου, που, βασιζόταν σε ένα αρμονικό άνοιγμα του διαφράγματος με της στοματική  σου κοιλότητας το  ηχείο. Έτσι περνούσε ο αέρας και ζυμωμένος με ένα πάντρεμα συναισθήματος και εγκεφαλικής σκέψης χρωμάτιζες ανάλογα την κάθε μουσική νότα

Είναι αλήθεια πως  υπάρχουν χιλιάδες φωνές σ’ όλο τον κόσμο, και τι να πρωτοδιαλέξεις από τα πολλά ακούσματα. Υπάρχουν φωνές υπέροχες και σε χρώματα  και σε ερμηνείες, μα ελάχιστες θα μείνουν ως οι πλέον   ικανές για το πέρασμα στη μοναδικότητα. Αυτή τη μοναδικότητα που εσύ ολόκληρη είσαι. Ναι, είναι αλήθεια ότι μόνο εσύ μπόρεσες να τραγουδήσεις πέρα από τις νότες.

Εκείνο που με θεριεύει μουσικά είναι ο τρόπος που ξετυλίγεις την κάθε μουσική φράση από τις όπερες που τραγούδησες. Δε βιάζεσαι στο τέλος για να κλείσεις το κομμάτι   με  οξύ κραυγασμό,  αλλά αφήνεις τη μουσική να σε παρακολουθήσει και με φωνητικούς παλμούς και κύματα αδειάζεις το διάφραγμα όπως τα θαλάσσια κύματα έρχονται και μιλούν απανωτά και ρυθμικά στο ακρογιάλι.

Στέκομαι στην όλη φιγούρα σου, που με το πέπλο σου είσαι μια αρχαία Ελληνίδα Θεά. Να το άλλο μυστικό σου, η καταγωγή σου, που της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και της  λύτρωσης τα ιερά, τα είχες μέσα σου και τα ξεδίπλωνες πάνω στη σκηνή μεταμορφωμένη ως θεότητα.  Το αδρό και επιβλητικό πρόσωπο, τα μαύρα και μεγάλα σου μάτια, εκείνα τα μάτια, ήταν εργαλεία για την κάθε σου κίνηση.

Και ύστερα πώς να ξεχάσω τα χέρια σου που σαν διαβήτες χάραζαν τα επίπεδα τοποθέτησης σου πάνω στη σκηνή. Όχι, δεν ήταν όνειρο, αφού τη βλέπω συχνά στην οθόνη, εκείνη την άρια της Ελεονόρας από το Τροβατόρε, που τα χέρια σου καθώς είναι υψωμένα στο πλάι του σώματος σου ομοιάζουν με μανουάλια, με τεράστια κηροπήγια, ως να είναι αντικείμενα σκηνοθετικά για την όλη παράσταση.

Πήρα να πω δυο λόγια για τη ζωή σου. Είναι αλήθεια πως εγκατέλειψες τη γυναίκα για χάρη της τέχνη σου. Έτσι, αγαπητή Κάλλας συμβαίνει ή το ορίζει η ειμαρμένη για αυτούς που τάσσονται μοναδικοί. Αργότερα  σε παρέσυρε με το δίκιο του ο Έρωτας για να ζήσης τη γυναίκα  Μαρία και την Κάλλας την παραμέρισες αναγκαστικά. Πέρασες από τη Μήδεια και τη Νόρμα, από την Άννα Μπολένα και τη  ως Βιολέτα στο ρόλο της  Μαρίας, το τραγικό μελόδραμα της ζωής σου.

Βέβαια, δε συμφωνώ και με εκείνους που λένε, πως, σε κατάστρεψε ο έρωτας για τον Ωνάση. Όχι, αυτό πάει αλλού….

Η αλήθεια κρύβεται στο ότι, για δεκαπέντε χρόνια κράτησες στην πλάτη σου το υπεράνθρωπο βάρος μια μοναδικής Θεάς. Και κάθε φορά που τελείωνες μια άρια ή μια όπερα, το χειροκρότημα όλο και πιο απαιτητικό και δώστου εσύ να πεθαίνεις στην σκηνή ως Βιολέτα μονάχη και έρημη. Κι  ο κόσμος όλο και σου ζητούσε το θείο άκουσμα από το λαρύγγι σου. Αλήθεια τι παράξενη σχέση δημιουργείται ανάμεσα στο καλλιτέχνη και στο κοινό του σε αυτές τις περιπτώσεις.

Εσύ πέρα από την όλη σου πορεία  μαγνήτιζες και στο δρόμο ακόμη και με το γέλιο σου, που, ήταν ένα βαθύ ανδρικό βιμπράτο.

Με προβλημάτισε εκείνο που είπες κάποτε σε μια συνέντευξή , ότι δεν ήλθε ποτέ το παιδί σου να σε αγκαλιάσει σε καμμιά παράστασή σου. Σε τούτη την κουβέντα σου, που αληθινή είναι, σου λέγω, πώς, τα μεγάλα και ιερά του προορισμού  όντα, δεν καταθέτουν το  είναι τους στη ύλη του συναισθήματος.

Αγαπητή Μαρία… έχω πολλά να σου ειπώ, μα φοβάμαι πως δεν θα μου το συγχωρήσει ο χώρος του χαρτιού… τα μουσικά θέματα περιμένουν στο μυαλό μου σωρό. Από το πλήθος των θεμάτων ανασύρω ένα, που και εγώ  το βρήκα πραγματικά υπέροχο και σωστό.

Έλεγες πως η άρια από την Τόσκα του Πουτσίνι  «Vissi d’arte, vissi d’ amore» δεν αρμόζει μουσικά μέσα στην όπερα αυτή. Το διαπίστωσα, ότι πράγματι κόβει την πλοκή της υπόθεσης. Να, στο σημείο αυτό η μεγαλοφυΐα σου ως μουσικός….!

Γρήγορα σε αυτό το γράμμα σου λέω πως, όλοι σήμερα αναγνωρίζουμε την προσφορά σου στην παγκόσμια μουσική. Εσύ ξέθαψες του παρελθόντος ξεχασμένες όπερες και άλλα έργα, για σένα ειπώθηκε ότι  δεν «διδάχτηκες από την τέχνη αλλά αυτή από σένα».

Ακόμη ότι χώρισες την ιστορία  του Μελοδράματος προ Κάλλας και μετά Κάλλας και αυτό που  λέει η παγκόσμια κριτική για σένα, πως, «….ήξερε ο Μπελλίνι πως θα γεννηθεί μια Κάλλας  γι’ αυτό έγραψε τη Νόρμα».

Κλείνω το γράμμα μου με μιάν ερώτηση χωρίς και εγώ να ξέρω

Άραγε υπήρξε η Κάλλας;  Την ακούσαμε ποτέ, ή πλάσαμε μια Κάλλας της φαντασίας μας επειδή την είχαμε ανάγκη. Αισθανθήκαμε ποτέ τους θείους ηχητικούς παλμούς που υπάκουαν στο αρμονικό και το γνήσιο ζωώδες που τους ερμήνευε;

Άραγε υπήρξε η Κάλλας; Ξέρουμε τίποτε γι’ αυτήν;  «Ο χρόνος» θα δείξει που όλο απομακρύνεται από την πρωταρχική πηγή του γεγονότος.

Η Μαρία Κάλλας  με τον Ωνάση στην Κεφαλονιά

Αύγουστος  του 1961

Σε ένα γεύμα του Ωνάση στο εξωτερικό  η Μαρία Κάλλας γνωρίζει τον Ρόκκος Βεργωτή, γόνος της γνωστής εφοπλιστικής οικογένειας. Ο Βεργωτής καλεί το ζευγάρι αυτό, Κάλλας και Ωνάση, να έλθουν στην  Κεφαλλονιά.  Πράγματι από το νησάκι Σκορπιός, ιδιοκτησία του Ωνάση, το 1961με τη θαλαμηγό του μεγιστάνα έρχονται στην Κεφαλλονιά  προς επίσκεψη του νησιού και του Παναγή Ρ. Βεργωτή.

Η  θαλαμηγός  «Χριστίνα» αράζει στο Αργοστόλι και το ζεύγος επισκέπτεται κάποια μέρη του νησιού μας. Η επίσκεψη στο λιμναιοσπήλαιο της Μελισσάνης  και στο σπήλαιο της Δρογγαράτης, όπου στο δεύτερο η μεγάλη σοπράνο τραγούδησε μια σύντομη άρια για να χαρεί την ακουστική του χώρου.  Όσοι τότε έμαθαν την παρουσία του διάσημου ζεύγους έτρεξαν να τους δουν από κοντά  για να τους θαυμάσουν.

Μετά την επίσκεψή τους στα διάφορα μέρη του νησιού μας επισκεφτήκαν τα Κουρκουμελάτα  και φιλοξενήθηκαν από την οικογένεια των εφοπλιστών Βεργωτή.

Στο άκουσμα για την παρουσία της Κάλλας και του Ωνάση στην Κεφαλλονιά αναστάτωσε καλλιτεχνικά και τον ερασιτέχνη τενόρο του Αργοστολίου Ανδρέα Δ. Τραυλό-Τζαννετάτο, ο οποίος έσπευσε σύντομα και εγκάρδια να συναντήση τη διάσημη υψίφωνο. Επίσης η Κάλλας γνώρισε και άλλα μέλη της οικογένειας Βεργωτή και όλη η παραμονή της ήταν υπέροχη. Φυσικά και άλλοι φιλόμουσοι και καλλιτέχνες  του Αργοστολίου όπως ο Σπύρος ο Φωκάς έτρεξαν για να δουν τους υψηλούς επισκέπτες από κοντά και να συζητήσουν με την Κάλλας.

Αύγουστος του 1962

Η τοπική εφημερίδα «Τα Νέα» στις 2/8/1962,  στη σελίδα 4, προαναγγέλλει ότι θα έρθει η διάσημος Ελληνίς υψίφωνος Μαρία Κάλλας και ότι θα παραμείνει για δεκαπέντε ημέρες. Η Κάλλας  με τον Ωνάση θα έρθουν με τη θαλαμηγό « Χριστίνα»  η οποία θα  καταπλεύσει στο λιμάνι του Αργοστολιού. Στη «Χριστίνα» επέβαιναν και άλλες προσωπικότητες  και ο συμπολίτης μας Παν. Βεργωτής. Το δημοσίευμα ενημέρωνε  για τον παραθερισμό της στο νησί μας και για τη φιλοξενία του Ωνάση και της Κάλλας από την οικογένεια Βεργωτή.

Για το σκοπό αυτό ενοικιάσθηκε το ξενοδοχείο «Αίγλη» των Ιωάννου Ζερβού και Κων. Κρούσου για να μείνει η ακολουθία του διάσημου ζευγαριού. Η ίδια εφημερίδα έγραφε πως το διάσημο ζευγάρι θα παρακολουθήσει την συναυλίας  της  Επτανησιακής χορωδίας και μαντολινάτας του Διον. Αποστολάτου, που θα γινόταν εκείνες τις ημέρες στο Αργοστόλι. Επίσης ότι το ζευγάρι θα επισκεφτεί διάφορα ιδρύματα  και αξιοθέατα του νησιού.

Φυσικά όλα αυτά που είχε προαναγγείλει ο  αρθογράφος στην τοπική εφημερίδα δεν έγιναν  και α σχόλια στον τύπο και στον κόσμο του νησιού μας έδιναν και έπαιρναν.  Ο περίφημος ποιητής Σόλων Γαλιατσάτος (Λορνιόν) σε ένα ποίημά του με τίτλο «Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ  ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΟΥ ΜΑΣ» και με υπότιτλο

« Ο Τζανέτος και ο Γιάννης συζητούνε και τα χάνεις», σχολιάζει με  υπέροχο τρόπο τα όσα συνεβαίνανε εκείνη την περίοδο της επίσκεψης του διάσημου ζευγαριού. Ιδιαίτερα την επίσκεψη που ήθελε να κάμει ο Ανδρέας ο Τραυλός. Και κατά πολλούς, που ήταν κοντά στο ζευγάρι, λένε πως ήταν τσακωμένο και γι’ αυτό ήθελαν να διακόψουν την κρουαζιέρα

Άλλοι που έβλεπαν την Κάλλας να φορεί τα μαύρα μεγάλα γυαλιά της είπαν ότι μάλωσε με τον Ωνάση και αυτός τη χτύπησε στο μάτι. Μήπως όλα αυτά τελικά ήταν εικασίες για ένα διάσημο ζευγάρι που έως τότε η σχέση του ήταν αρμονική και  ζούσε σε ένα δυνατό έρωτα

…………………

Τ-   « Μέσα στας επισκέψεις μας  ως σήμερα τας άλλας

αφίχθη και το Σάββατον  και η Μαρία Κάλλας

ένα δεκαπενθήμερο στη νήσο θα περάση

με συνοδό της βέβαια τον Τέλη τον Ωνάση.

Γ-              Θάτρεξ’  αμέσως ασφαλώς

κι’  ο φίλτατός μας   ο Τραυλός

για να την συναντήση.

Τ- Μην έχεις καμμιά είδησι  ότι θα τραγουδήση,

δια να τρέξω  αυθωρεί  και να ακούσω, Γιάννη,

τις άφθαστες κορώνες του που ο Ανδρέας βγάνει;

Έτρεξα  εις το λιμάνι

τη «Χριστίνα» για να δώ

όπου έφερνε βρε  Γιάννη,

τη μεγάλη αοιδό.

Και εις το ΕΙΡ θα τρέξω  να φωνάξω στο ντουνιά,

για να μάθη  ποία χάρι έχει η Κεφαλονιά»

…………………………..

Στο επόμενο φύλλο της ίδιας εφημερίδας 15/8/1962, στη σελίδα 2 δημοσιεύεται  ένα ακόμη ποίημα του Σόλων  Γαλιατσάτου  με τίτλο «ΣΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ» και που σχολιάζει σατιρικά το ότι δεν μπόρεσε ο κόσμος να την ιδεί. Βέβαια η παραμονή της εδώ στην Κεφαλλονιά ήταν πολύ σύντομή και όχι εκείνη που ήταν αρχικά προγραμματισμένη.

«Τ’ ήταν αυτό πωκάμετε , ευγενεστάτη  Κάλλας ;

Εμείς σας περιμέναμε με ανοικτάς αγκάλας

δια να σας θαυμάσωμεν  και για να σας χαρούμε

και γούρλωσε το μάτι μας όσο  να σας ιδούμε.

Μα ήρθατε  και φύγατε μόνο για μιάν ημέρα

σαν νάχαμε ….χολέρα!

 

Χαρήκαμ’ όταν είδαμε στο πόρτο  τη «Χριστίνα»

κι’ ελέγαμε θα κάστ’ εδώ, αν όχι ένα μήνα,

αλλά τουλάχιστον μισό. Έτσι πιστεύαμ’ όλοι

και ήτανε επί ποδός όλο το Αργοστόλι.

Αλλά εσείς σαν πύραυλος ήρθατε κι’ εχαθήκατε.

Ούτε και στο συμπόσιο δεν επαρευρεθήκατε!

Προτού καλά να φθάσετε φεύγετε  και σας χάνουμε.

Μήπως εφοβηθήκατε  μήπως σας αβασκάνουμε ;

 

Τι πράματα είναι αυτά , κυρά ευγενεστάτη ;

Εμείς στο πόρτο ετρέξαμε  την Κυριακή τρεχάτοι

και μ’ αγωνία κάτου  κει επεριμέναμε όλοι

σαν νάθελε  να μπαίνανε  στο πόρτο ξένοι στόλοι.

να σας ιδούμε  νάβγετε με μάτι σαν γαρίδα.

Μα ήλθατε  κι’ απήλθατε κι’ αντίο που δεν σ’ είδα!

ΣΟΛΩΝ  ΓΑΛΙΑΤΣΑΤΟΣ (Λορνιόν)