του Αλέξανδρου Σακελλαρίου

ΤΟ ΒΑΘΥ ΚΡΑΤΟΣ  ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ

Ενδεχομένως η παρούσα έρευνα δεν αφήνει έκπληκτο τον ειδικό μελετητή της ελλαδικής Εκκλησίας – και το λέω αυτό, έχοντας γενικότερη γνώση του πεδίου, καθώς εδώ και δέκα περίπου χρόνια μελετάω τις σχέσεις θρησκείας και πολιτικής, κράτους και Εκκλησίας. Ωστόσο, η έρευνα μας επιβεβαιώνει ορισμένα σημαντικά συμπεράσματα για τη σχέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με ακροδεξιούς χώρους και τον ρατσιστικό λόγο. Και, πρώτα απ’ όλα, την υπόθεση ότι η Εκκλησία αποτελεί ισχυρό ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους, αλλά και της κυρίαρχης ιδεολογίας συνολικά, καθώς ειδικά για την ελληνική περίπτωση και βάσει των ιστορικών γεγονότων (δικτατορία Μεταξά, Χούντα, περίοδος Χριστόδουλου), έχουμε διαπιστώσει ότι πολύ συχνά η Εκκλησία δρα με σχετική αυτονομία έναντι του κράτους.

Η πληθώρα των αποσπασμάτων της ρητορικής ιεραρχών με περιεχόμενο σαφώς ρατσιστικό (κυρίως πολιτισμικού και όχι βιολογικού ρατσισμού), καταδεικνύει ότι η Εκκλησία αποτελεί έναν κοινωνικό παράγοντα σαφώς εκκοσμικευμένο με όρους κοινωνιολογικούς. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία προφανώς και αποτελεί κοινωνικό θεσμό που επιβάλλεται να μελετηθεί, είτε αυτό αρέσει σε μερικούς ιεράρχες είτε όχι. Επιπροσθέτως, η εν λόγω έρευνα επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, μία ακόμα υπόθεση: τη στενή σχέση της θρησκείας με την πολιτική και την πολιτική υπόσταση της Εκκλησίας, όσο κι αν ούτε αυτό αρέσει σε πολλούς ιεράρχες, όταν υποστηρίζεται.

Τι πρέπει, όμως, να υπογραμμιστεί ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Εκκλησίας στις σχέσεις της με την ακροδεξιά; Η Εκκλησία, εν συγκρίσει προς τους άλλους θεσμούς που μελετώνται στον τόμο, δρα κυρίως στο επίπεδο της ρητορικής, του δημόσιου λόγου, εξ ου και το επιχείρημα των ιεραρχών περί του δικαιώματος του ομιλείν (επί παντός του επιστητού και με ανεξέλεγκτο περιεχόμενο και ύφος). Αυτό μπορεί για κάποιους να θεωρείται λιγότερο επικίνδυνο, αλλά σε συμβολικό και ιδεολογικό επίπεδο ίσως μακροπρόθεσμα να έχει δυσμενέστερα αποτέλεσματα, αν αναλογιστούμε τη σφαίρα επιρροής της Εκκλησίας και τα ακροατήρια στα οποία απευθύνεται, καθώς και ότι ο κρατικός έλεγχος είναι μάλλον δυσκολότερος συγκριτικά με τους άλλους φορείς. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, είναι ότι η Εκκλησία θεσμικά, η Ιερά Σύνοδος δηλαδή, αποφεύγει να επαναφέρει στην τάξη με αυστηρό τόνο ή και να τιμωρήσει όποια μέλη της εκφράζουν ρατσιστικές απόψεις, εν αντιθέσει με τους άλλους θεσμούς, στους οποίους αντίστοιχες ιδέες, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν είναι ανεκτές, ενώ και στην πράξη, κάποιες φορές, τιμωρούνται.

Ας διευκρινίσουμε, τέλος –είναι κρίσιμο, αν και μάλλον αυτονόητο– ότι κανείς δεν κατηγορεί –και δεν πρέπει να κατηγορεί– την Εκκλησία συλλογικά για ακροδεξιές απόψεις και ρατσισμό. Παρά ταύτα, αποδεικνύεται ότι ορισμένες φωνές εντός της ιεραρχίας έχουν μεγαλύτερη ισχύ και συνήθως, αν όχι πάντα, επικαλύπτουν τις πράες και μειλίχιες. Και αυτό είναι ένα γεγονός που και η ίδια η Εκκλησία πρέπει να επιλύσει.

πηγή – ενθέματα